فهرست محتوا
تهدید ماشه؛ فشار خارجی یا نقطه عطف استراتژیک؟
تحریم چگونه سرمایه داخلی را فراری می‌دهد؟
گام اول؛ بازگرداندن اعتماد سرمایه‌گذار داخلی
درس‌هایی از جهان؛ وقتی تحریم، فرصت می‌شود
تشکیل سرمایه ثابت؛ کلید رشد مستمر
شرط موفقیت؛ اجماع ملی و عزم سیاسی
نتیجه‌گیری؛ از تهدید تا ظهور اقتصاد مقاوم
اعمال تحریم‌های احتمالی جدید در پساماشه، فراتر از یک واکنش منفعلانه، فرصتی بی‌نظیر برای اصلاحات ساختاری عمیق و ایجاد الگوی رشد اقتصادی پایدار و درون‌زا فراهم می‌کند که در بلندمدت، اقتصاد ایران را در برابر شوک‌های خارجی مقاوم‌تر خواهد ساخت.
تهدید ماشه؛ فشار خارجی یا نقطه عطف استراتژیک؟
فعال‌سازی مکانیسم ماشه و بازگشت ایران ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل متحد، اقتصاد کشور را در معرض فشارهای چندجانبه بیشتری قرار می‌دهد. این تحریم‌ها با افزایش ریسک تعامل با ایران، گفتمان اقتصادی را به سمت راهکارهای کوتاه‌مدت دور زدن تحریم سوق می‌دهند. اما واقعیت این است که این تنگنای تاریخی باید به عنوان نقطه عطفی استراتژیک برای بازنگری بنیان‌های اقتصادی و حرکت قاطع به سوی تقویت سرمایه‌گذاری داخلی و صنایع بومی تلقی شود.
تحریم چگونه سرمایه داخلی را فراری می‌دهد؟
تحریم‌های فصل هفتمی با ایجاد محیط پرریسک و بی‌ثبات، انگیزه سرمایه‌گذاری داخلی را تضعیف می‌کنند. افزایش هزینه‌های مبادله، قطع دسترسی به فناوری‌های نوین و بازارهای جهانی، و نوسانات شدید نرخ ارز، پیش‌بینی‌پذیری را از فعالان اقتصادی سلب می‌کند. در نتیجه، سرمایه‌گذار داخلی به جای بخش‌های مولد، سرمایه خود را به بازارهای غیرمولد مانند ارز و طلا منتقل کرده یا از کشور خارج می‌سازد.
این پدیده – که در دوره‌های قبلی تحریم نیز مشاهده شده – منجر به افت شدید تشکیل سرمایه ثابت ناخالص می‌شود؛ موتوری که رشد اقتصادی را به حرکت درمی‌آورد. بدون سرمایه‌گذاری مستمر در ماشین‌آلات، زیرساخت‌ها و فناوری، ظرفیت‌های تولیدی مستهلک شده و اقتصاد در چرخه معیوب رکود و تورم گرفتار می‌آید.
گام اول؛ بازگرداندن اعتماد سرمایه‌گذار داخلی
حیاتی‌ترین اقدام در شرایط جدید، خلق زیست‌بوم امن و سودآور برای فعالیت‌های مولد است. این نیازمند سیاست‌گذاری هوشمندانه و چندوجهی است:
ثبات‌بخشی به اقتصاد کلان: دولت و بانک مرکزی باید با انضباط پولی و مالی سخت‌گیرانه، تورم را مهار کرده و از نوسانات مخرب نرخ ارز جلوگیری کنند. این امر مستلزم اصلاح ساختار بودجه و کاهش هزینه‌های غیرضرور است.
مشوق‌های هدفمند برای تولید: معافیت‌های مالیاتی پلکانی برای صنایع دانش‌بنیان و زنجیره‌های ارزش استراتژیک، مقررات‌زدایی، هدایت اعتبار و تسهیلات ارزان‌قیمت برای طرح‌های دارای مزیت رقابتی و پتانسیل صادراتی.
درس‌هایی از جهان؛ وقتی تحریم، فرصت می‌شود
روسیه پس از ۲۰۱۴: با سیاست گسترده جایگزینی واردات در کشاورزی و صنایع غذایی، ضمن کاهش وابستگی، امنیت غذایی را تضمین کرد و بازار داخلی را برای تولیدکنندگان بومی فراهم آورد.
آفریقای جنوبی در دوران آپارتاید: تحت شدیدترین تحریم‌ها، در صنایع شیمیایی و تولید سوخت ترکیبی (پروژه ساسول) به خودکفایی رسید.
این تجارب نشان می‌دهد فشار خارجی می‌تواند کاتالیزوری برای بسیج منابع داخلی و تمرکز بر ظرفیت‌های مغفول‌مانده باشد. ایران با بازار داخلی بزرگ، نیروی انسانی تحصیل‌کرده و منابع طبیعی غنی، پتانسیل تکرار این الگو در مقیاسی وسیع‌تر را دارد. تجربه دوران جنگ تحمیلی و دهه ۹۰ شمسی نیز تاب‌آوری و خلاقیت صنعتی در انزوای بین‌المللی را اثبات کرد.
تحریم‌ها به طور طبیعی مزیت را به سمت صنایعی سوق می‌دهند که وابستگی کمتری به واردات دارند یا با دانش فنی داخلی نیازهای خود را تأمین می‌کنند. این فرصت طلایی برای توسعه:
صنایع دانش‌بنیان، فناوری اطلاعات و خدمات فنی-مهندسی → ارزش افزوده بالا، نیاز به سرمایه فیزیکی کم.
تکمیل زنجیره‌های ارزش: به جای صادرات مواد خام معدنی یا پتروشیمی، سرمایه‌گذاری در صنایع پایین‌دستی و محصولات نهایی با ارزش افزوده بالاتر → کاهش اثر تحریم بر درآمد صادراتی + اشتغال پایدار + توسعه منطقه‌ای.
تشکیل سرمایه ثابت؛ کلید رشد مستمر
دولت نقش دوگانه دارد:
ترغیب بخش خصوصی با ثبات و امنیت اقتصادی.
سرمایه‌گذاری مستقیم در پروژه‌های زیربنایی که بخش خصوصی توان یا انگیزه ورود ندارد (انرژی، حمل‌ونقل، آب).
صندوق توسعه ملی: هدایت منابع به طرح‌های زیرساختی → تحریک تقاضا (کوتاه‌مدت) + افزایش بهره‌وری (بلندمدت).
ابزارهای مالی جدید: اوراق پروژه‌محور در بازار سرمایه → جذب منابع خرد برای پروژه‌های بزرگ → جایگزین تأمین مالی خارجی.
شرط موفقیت؛ اجماع ملی و عزم سیاسی
موفقیت این استراتژی نیازمند:
مقابله با فساد
شایسته‌سالاری در انتصابات
پرهیز از سیاست‌گذاری‌های خلق‌الساعه و متناقض
اقتصاد ایران در شرایط تحریم‌های فصل هفتمی فرصتی برای آزمون و خطا ندارد.
نتیجه‌گیری؛ از تهدید تا ظهور اقتصاد مقاوم
مسیر پیش رو دشوار اما امکان‌پذیر است. از دل آن، اقتصادی مقاوم‌تر، متنوع‌تر و متکی بر توانمندی‌های درونی ظهور خواهد کرد. تبدیل تهدید بزرگ به فرصت توسعه، نیازمند گذر از راهکارهای مقطعی خنثی‌سازی تحریم به ایمن‌سازی ساختاری اقتصاد از طریق تقویت تولید و سرمایه‌گذاری داخلی است. این، تنها راه تضمین رشد پایدار و افزایش رفاه ملی در بلندمدت خواهد بود.
منبع:
تسنیم
گسترش نیوز
اقتصاد
پاسخ هوشمندانه ایران به تحریم‌های فصل هفتم
بانک و بیمه
پاسخ هوشمندانه ایران به تحریم‌های فصل هفتم
کدخبر:
۳۶۳۳۴۱
امیر خیرخواهان
۱۴۰۴/۰۸/۰۳ ۱۶:۳۰:۰۰
دیدگاهتان را بنویسید