بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، تورم اقلام خوراکی طی ۸ سال گذشته همواره از شاخص کل تورم پیشی گرفته است. از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۴، قیمت سبد ۲۴تایی اقلام اساسی مانند حبوبات، برنج، لبنیات و گوشت به‌طور متوسط بیش از ۲۰ برابر شده، در حالی که درآمد خانوارهای شهری تنها ۱۲.۵ برابر افزایش یافته است.
جهش‌های قیمتی اقلام اساسی
طی یک سال اخیر، تورم نقطه‌به‌نقطه خوراکی‌ها ۵۱.۴ درصد بوده، اما برخی اقلام جهش‌های چشمگیری داشته‌اند: لوبیا چیتی با ۲۴۸ درصد، برنج ایرانی با ۱۴۳ درصد، لپه با ۱۳۳ درصد و لوبیا قرمز با ۱۱۶ درصد در صدر گرانی‌ها قرار دارند. کمترین افزایش قیمت مربوط به گوشت گوسفند (۱۶ درصد) و گاو (۱۶.۸ درصد) است، اما قیمت‌های بالای ۷۸۸ تا ۹۰۳ هزار تومانی برای گوشت، آن را از دسترس بسیاری از خانوارها خارج کرده است.
تأثیر تورم بر خانوارهای کم‌درآمد
پژوهشگران در مقاله‌ای با عنوان «تحلیل اثر نامتقارن متغیرهای کلان اقتصادی بر قیمت مواد غذایی در ایران» تأکید دارند که تورم مواد غذایی به دلیل واکنش سریع به شوک‌های عرضه و تقاضا، به‌ویژه خانوارهای کم‌درآمد را تحت فشار قرار می‌دهد. این گرانی‌ها، با کاهش مصرف مواد غذایی، می‌تواند به سوءتغذیه و کاهش امید به زندگی منجر شود.
موج‌های تورمی و ناکارآمدی سیاست‌ها
سه موج بزرگ تورمی در سال‌های ۱۳۹۸ (۸۵ درصد)، ۱۴۰۰ (۶۰-۶۴ درصد) و ۱۴۰۱ (۸۶ درصد) اقلام خوراکی را تحت تأثیر قرار داده است. حذف ارز ترجیحی در سال ۱۴۰۱ نیز به جهش قیمتی منجر شد. در حال حاضر، نشانه‌هایی از موج چهارم تورمی در نیمه دوم ۱۴۰۳ دیده می‌شود که امنیت غذایی را تهدید می‌کند.
چالش‌های ساختاری گرانی مواد غذایی
کارشناسان، عوامل متعددی را در گرانی اقلام خوراکی مؤثر می‌دانند:
-
هزینه‌های بالای حمل‌ونقل و لجستیک: به‌ویژه در میوه و سبزیجات، هزینه‌های نگهداری و حمل‌ونقل قیمت‌ها را افزایش می‌دهد.
-
تحریم‌ها و عدم تنوع در واردات: محدودیت در تأمین نهاده‌های دامی و کالاهای اساسی، قیمت گوشت، لبنیات و روغن را بالا برده است.
-
قیمت‌گذاری دستوری: این سیاست‌ها با فشار بر تولید، به جهش‌های مقطعی قیمتی منجر می‌شود.
-
ضایعات مواد غذایی: حدود ۳۰ درصد اقلام غذایی به دلیل مشکلات بسته‌بندی، انبارداری و حمل‌ونقل از چرخه مصرف خارج می‌شود.
شکاف درآمدی و کوچک شدن سفره خانوار
از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۴، قیمت لوبیا چیتی ۳۴.۴ برابر، چای خارجی ۲۵ برابر و برنج ایرانی حدود ۲۲ برابر شده است. در مقابل، درآمد خانوارهای شهری از ۳۷ میلیون تومان در سال ۱۳۹۶ به حدود ۴۵۸ میلیون تومان در ۱۴۰۴ رسیده که نشان‌دهنده رشد ۱۲.۵ برابری است. این شکاف، سفره خانوارها را کوچک‌تر و کم‌کیفیت‌تر کرده است.
ضرورت اصلاح سیاست‌های معیشتی
کارشناسان معتقدند که سیاست‌هایی مانند خرید تضمینی، تخصیص ارز ترجیحی و قیمت‌گذاری دستوری اثربخشی محدودی داشته‌اند. برای ثبات قیمت مواد غذایی و حفظ امنیت غذایی، دولت باید روی کنترل تورم، بهبود زیرساخت‌های لجستیک و کاهش ضایعات تمرکز کند.
منبع:
فرهیختگان
امیر خیرخواهان
دیدگاهتان را بنویسید