خبرگزاری تسنیم؛ گروه اقتصادی ــ بیماری سفیدک پیاز (Peronospora destructor)، یک بیماری قارچی هوازی است که در شرایط مرطوب و خنک، بهسرعت در مزارع پیاز گسترش مییابد. این بیماری میتواند تا ۵۰ درصد عملکرد را کاهش داده و کیفیت ذخیرهسازی محصول را بهشدت تحت تأثیر قرار دهد.
بیشتر بخوانید
هستهای در کشاورزی ــ ۵۶| افزایش عمر «نان» هم با فناوری هستهای ممکن استهستهای در کشاورزی ــ ۵۷| افزایش ماندگاری «کاهو و کلم» با فناوری هستهای
با این وصف، و در حالیکه روشهای شیمیایی هنوز رایجترین راهکارند، افزایش مقاومت قارچ، بقایای سمی در خاک و آب، و فشار قانونی بر کاهش مصرف سموم، جستجوی راهکارهای جایگزین را ضروری کرده است. در این زمینه، فناوری تشعشع یونیزه ــ که در بخشهای مختلفی از کشاورزی مدرن، از جمله القای جهش، استریلسازی بذر و کنترل آفات کاربرد یافته ــ توجه متخصصان را به خود جلب کرده است. بهویژه، استفاده از پرتو گاما برای القای مقاومت ذاتی در گیاه پیاز یا کاهش بار قارچی بذر و بُنه، امیدهای جدیدی را در کنترل سفیدک ایجاد کرده است.
این روش، برخلاف تصور رایج، کاملاً غیرحرارتی است و بر پایه اختلال در تکثیر سلولی فیتوپاتوژنها یا تغییر در بیان ژنهای دفاعی گیاهان استوار است. در ادامه، به بررسی جامع این موضوع میپردازیم.
ضرورت و اهمیت کنترل سفیدک در پیاز
پیاز یکی از سبزیجات پایه در رژیم غذایی ایرانیان و بسیاری از ملل جهان است و ایران در رتبههای بالای (بعضاً تا پنجم) تولید جهانی این محصول قرار دارد. با این حال، برآوردها نشان میدهد سالانه ۲۰ تا ۳۰ درصد از عملکرد پیاز در کشور به دلیل بیماریها از بین میرود. این آسیب هم خسارات مالی سنگینی برای کشاورزان به همراه دارد، و هم فشار زیادی بر زنجیره تأمین مواد غذایی وارد میکند.
در فصول سرد و مرطوب ــ مانند بهار و اوایل پاییز در مناطق شمال غربی و سواحل جنوبی ایران ــ شرایط برای شیوع سفیدک بسیار مساعد است. علائم بیماری شامل لکههای زرد-سبز روی برگها، پوشش سفید-خاکستری در سطح زیرین برگ، پژمردگی و خشکیدگی زودرس گیاه است. روشهای متداول کنترل، عمدتاً مبتنی بر سمپاشی هستند؛ اما کاربرد مکرر قارچکشهایی مانند مانکوزب و متوکسیلکلرید باعث ایجاد سویههای مقاوم شده است. این مقاومت، هزینههای درمان را افزایش داده و اثربخشی را کاهش میدهد. از سوی دیگر، فشار جامعه جهانی برای کاهش استفاده از سموم شیمیایی (مطابق کنوانسیون استکهلم) نیز این ضرورت را تشدید کرده است. بنابراین، توسعه راهکارهای جایگزین ــ مانند فناوری تشعشع ــ نه یک گزینه، بلکه یک الزام استراتژیک در راستای امنیت غذایی پایدار است.
معرفی و اصول کلی فناوری تشعشع یونیزه در کشاورزی
فناوری تشعشع یونیزه در کشاورزی، شاخهای از کاربردهای صلحآمیز انرژی هستهای است که بدون ایجاد رادیواکتیویته باقیمانده در محصول نهایی، تأثیرات بیولوژیکی قابلتوجهی دارد. این فناوری بر پایه استفاده از پرتوهای گاما (معمولاً از منبع کبالت-۶۰)، اشعه الکترونی یا پرتو ایکس استوار است که با انرژی کنترلشده به بافتهای زنده ــ مانند بذر، بُنه یا حتی خاک آلوده ــ تابانده میشوند. مکانیسم اصلی اثر، القای شکست در رشتههای DNA یا RNA فیتوپاتوژنها یا سلولهای گیاهی است؛ این شکستها میتوانند منجر به: ۱) غیرفعالسازی میکروارگانیسمها (مانند اسپورهای قارچی)، ۲) القای جهشهای مفید در گیاه (مانند افزایش مقاومت)، یا ۳) تأخیر در رشد و نمو (مانند در ضد جوانهزنی پس از برداشت) شوند.
در کنترل سفیدک پیاز، دو کاربرد اصلی در نظر گرفته میشود: الف) تابشدهی به بُنههای کشت قبل از کاشت (جهت کاهش بار اولیه قارچ)، و ب) تابشدهی به بذر برای القای مقاومت ژنتیکی در نسل بعدی.
این فناوری تحت نظارت سختگیرانه سازمان بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) و کمیسیون بینالمللی حفاظت در برابر تشعشع (ICRP) انجام میشود و دوزهای کاربردی ــ معمولاً بین ۵۰ تا ۳۰۰ گری ــ کاملاً ایمن هستند. اهمیت این روش در آن است که فاقد هرگونه باقیمانده شیمیایی است و میتواند در ترکیب با سایر روشهای مدیریت تلفیقی (IPM) بهکار رود.
اجزای اصلی سیستمهای کنترل بیماری با تشعشع
هر سیستم تابشدهی کشاورزی از سه مؤلفه اصلی تشکیل شده است: منبع تشعشع، سیستم حملونقل و کنترل، و اتاق تابش. منبع تشعشع اغلب کبالت-۶۰ (⁶⁰Co) است که در کپسولهای استیل ضدزنگ نگهداری میشود و پرتو گاما ساطع میکند؛ این انرژی برای نفوذ در لایههای بُنه یا بذر کافی، اما غیرکافی برای القای فعالیت رادیواکتیو در محصول است. در برخی مراکز پیشرفته، شتابدهندههای الکترونی (EB) نیز جایگزین شدهاند که مزیت عدم نیاز به مواد رادیواکتیو را دارند، اما نفوذ کمتری دارند. سیستم حملونقل ــ معمولاً یک نوار نقاله یا سبد چرخان ــ محصول را با سرعت کنترلشده از میدان تابش عبور میدهد؛ این سرعت تعیینکننده دوز نهایی (برحسب گری) است. دوزسنجهای فیلمی یا دیجیتال (مانند دزیمترهایTLD ) بهصورت دورهای دوز واقعی را تأیید میکنند. اتاق تابش، فضایی سربکشیشده است که گسیل پرتو را به محیط خارج نمیگذارد؛ دروازههای ایمنی و سیستمهای هشدار از تابشگیری غیرمجاز جلوگیری میکنند.
در کاربرد سفیدک پیاز، سیستمها معمولاً در مقیاس متوسط طراحی میشوند ــ مثلاً برای تابش ۲ تا ۵ تن بُنه در ساعت ــ و با همکاری مراکز تحقیقاتی ملی (مانند پژوهشکده کشاورزی هستهای کرج در ایران) بهینهسازی میشوند.
انواع کاربردهای تشعشع در مدیریت بیماریهای گیاهی
کاربردهای تشعشع در کنترل بیماریهای گیاهی را میتوان در سه دسته کلی طبقهبندی کرد:
۱) ضدعفونی فیزیکی مستقیم: در این روش، بذر، بُنه یا خاک مستقیماً تحت تابش قرار گرفته و بار میکروبی آن کاهش مییابد.
۲) القای مقاومت ذاتی (Radiation-Induced Systemic Resistance): در این روش، بذر با دوز پایین تابش مییابد که بهجای کشتن گیاه، بیان ژنهای مرتبط با دفاع (مانند PR-proteins و فنولاکسیداز) را افزایش میدهد. این پدیده مشابه القای مقاومت با قارچکشهای بیولوژیک است، اما پایدارتر و فاقد هزینه تکراری است.
۳) ترکیب با سایر روشها در چارچوب مدیریت تلفیقی (IPM): تابش میتواند پیشازکاشت انجام شود و سپس تنها از قارچکشهای بیولوژیک (مانند Trichoderma )در مزرعه استفاده شود. این ترکیب، اثربخشی را افزایش میدهد، و تعداد سمپاشیها را از ۶–۸ بار در فصل به ۲–۳ بار کاهش میدهد.
هر سه روش ــ بسته به شرایط اقلیمی، ارقام محلی و زیرساختهای فنی ــ قابل پیادهسازی هستند و نیازی به تغییر در روشهای کشت سنتی ندارند.
استانداردها و دستورالعملهای ملی و بینالمللی
استفاده از فناوری تشعشع در کشاورزی تحت چارچوبهای تنظیمشده بینالمللی و ملی انجام میشود. در سطح جهانی، سازمان بینالمللی انرژی اتمی (IAEA) و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (FAO) مشترکاً دستورالعملهایی را برای ایمنی و اثربخشی تابش تدوین کردهاند. مهمترین سند، Codex Alimentarius General Standard for Irradiated Foods (CODEX STAN 106-1983) است که حداکثر دوز مجاز برای سبزیجات را ۱ کیلوگری (۱۰۰۰ گری) تعیین میکند. برای پیاز و بُنه، دوزهای کاربردی معمولاً زیر ۳۰۰ گری هستند ــ پس بسیار در محدوده ایمن قرار دارند. در ایران، مقررات ملی توسط سازمان انرژی اتمی ایران (AEOI) و معاونت بهداشت وزارت بهداشت تنظیم شده است. استاندارد ملی ISIRI 14152:1399 فرآوری غذا با پرتو یونیزه، دقیقاً بهدقت به دوزهای کاربردی، نظارت بر منابع و برچسبگذاری محصولات اشاره میکند: هر محصول تابشدیده باید با نماد «رادورا» (Radura) و عبارت «تابشدیده با پرتو گاما» برچسبگذاری شود.
همچنین، کمیسیون ایمنی هستهای ایران (NSC) نظارت مستمر بر ایمنی اپراتورها را الزامی کرده است ــ که شامل آموزش ۴۰ ساعته، استفاده از دزیمتر شخصی و معاینات سالانه است.
رعایت این استانداردها از سلامت عمومی محافظت میکند، و امکان صادرات محصولات پیاز تابشدیده (بهویژه به کشورهای عضو IAEA ) را فراهم میآورد.
تأثیرات اقتصادی کنترل سفیدک با روشهای هستهای
علاوه بر صرفهجویی مستقیم، مزایای غیرمستقیم نیز قابل توجه هستند: افزایش عملکرد (تا ۲۵ درصد)، کاهش ضایعات پس از برداشت (تا ۴۰ درصد)، و افزایش قیمت فروش محصول بهعنوان «پیاز کممصرف سموم» یا «پیاز تابشدیده». در کشورهای اروپایی، این محصولات با برچسب «Low-Input» یا «IPM-Certified» تا ۳۰ درصد گرانتر به فروش میرسند.
از دیدگاه سیاستی، کاهش واردات قارچکشها و کاهش بار درمانی ناشی از بیماریهای شغلی سمپاشان (که سالانه هزاران مورد گزارش میشود)، پیامدهای سیستمی گستردهای دارد. بنابراین، این فناوری نهتنها برای کشاورز، بلکه برای کل اقتصاد کشاورزی کشور سودآور است.
مزایای روش تشعشع نسبت به روشهای شیمیایی و بیولوژیکی
مقایسه سیستماتیک نشان میدهد که روش تشعشع در چند بعد برتری دارد:
- ایمنی: تابشدهی هیچ باقیمانده شیمیایی در محصول، خاک یا آب زیرزمینی ایجاد نمیکند ــ برخلاف قارچکشهای مانند مانکوزب که حاوی کادمیوم هستند.
- پایداری: یکبار تابش، تأثیر آن تا پایان فصل کشت باقی میماند؛ در حالیکه سمپاشی باید ۶–۸ بار تکرار شود.
- کاهش مقاومت: تابش مستقیماً بر DNA قارچ تأثیر میگذارد ــ مکانیسمی که مقاومت سریعتر ایجاد نمیکند. در مقابل، مصرف بیرویه قارچکشها در ایران، سویههای مقاوم را در کمتر از ۳ سال ایجاد کرده است.
- سازگاری با اکوسیستم: برخلاف برخی قارچکشها که به حشرات مفید (مثل کنههای شکارچی) آسیب میزنند، تابش تنها بر سلولهای در حال تقسیم تأثیر دارد و بر حیات وحش بیتأثیر است.
- کارایی هزینهای: هزینه هر تن تابش در ایران حدود ۵۰۰ هزار تومان است؛ درمقابل، هزینه سمپاشی برای هر هکتار بیش از ۶ میلیون تومان است.
این مزایا، بهویژه در کشاورزی پایدار و ارگانیک، ارزش افزوده قابلتوجهی ایجاد میکنند.
پیشرفتهای نوین در استفاده از پرتو گاما و الکترون در باغبانی
پیشرفتهای اخیر در این حوزه سه محور اصلی دارند:
- تابش هدفمند (Targeted Irradiation): با استفاده از دوربینهای مادونقرمز و سیستمهای هوش مصنوعی، فقط بخشهای آلوده بُنه (مثلاً نواحی با لکههای سفید) تحت تابش قرار میگیرند ــ که دوز کلی و استرس گیاهی را کاهش میدهد.
- تلفیق با نانوفناوری: نانوذرات نقره یا سیلیس که به بُنه پوشش داده میشوند، حساسیت قارچ را به تابش افزایش میدهند ــ بنابراین دوز مورد نیاز تا ۴۰ درصد کاهش مییابد.
- تابش پالسی (Pulsed Electron Beam): شتابدهندههای نسل جدید، الکترونها را در پالسهای کوتاه (نانوثانیهای) ساطع میکنند که نفوذ عمیقتر و آسیب کمتر به بافت گیاهی دارد.
آیندهشناسی و توصیهها برای توسعه راهکارهای هستهای
برای رونق این فناوری در ایران، پنج توصیه استراتژیک پیشنهاد میشود:
۱) ایجاد شبکه واحدهای خدماتی منطقهای: با همکاری تعاونیها و شرکتهای دانشبنیان، واحدهای تابش با ظرفیت ۵–۱۰ تن در روز در مراکز استانی راهاندازی شوند.
۲) بسیج ظرفیت دانشگاهها: تبدیل پروژههای پایاننامه کارشناسی ارشد به فاز اجرا ــ مثلاً با طراحی سیستمهای هوشمند کنترل دوز.
۳) ایجاد برچسب ملی «پیاز سالم هستهای»: که توسط سازمان استاندارد تأیید و در بازار داخلی و خارجی ارزشافزوده ایجاد کند.
۴) تسهیلات اعتباری ویژه: وامهای با نرخ ۴ درصد برای تعاونیهایی که در این زنجیره مشارکت میکنند.
۵) پایلوت بینالمللی با IAEA: استفاده از بودجههای همکاری فنی این سازمان برای تأسیس یک «مرکز تعالی بینالمللی کنترل بیماریهای پیاز» در ایران.
چشمانداز ۱۰ ساله نشان میدهد که تا سال ۱۴۰۵، میتوان ۳۰ درصد بُنههای کشت داخلی را تحت پوشش تابش قرار داد ــ که سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن افزایش تولید و ۵۰۰ میلیارد تومان صرفهجویی اقتصادی دارد.
نقش همکاریهای بینرشتهای در بهینهسازی راهکار
موفقیت این راهکار مستلزم همکاری نزدیک چهار رشته است:
- فیزیک هستهای: برای طراحی بهینه دوز، یکنواختی تابش و ایمنی.
- گیاهپزشکی: برای تشخیص دقیق سویههای قارچی و میزان بار عفونی.
- علوم گیاهی و ژنتیک: برای شناسایی ژنهای القاشده (مانند AcPR1 و AcPAL ) و تولید ارقام مقاوم.
- اقتصاد کشاورزی: برای تحلیل هزینه-فایده و طراحی مدلهای انتقال فناوری
همچنین، همکاری با رشتههای انسانی ــ مانند جامعهشناسی روستایی ــ برای طراحی کمپینهای آموزشی مؤثر است. بدون این همافزایی، فناوریهای پیشرفته تنها در آزمایشگاه باقی میمانند.
ملاحظات زیستمحیطی و سلامت عمومی
برخلاف تصور رایج، تابش کشاورزی هیچ خطر رادیواکتیویته ایجاد نمیکند ــ زیرا انرژی پرتوهای گاما کمتر از آستانه القای فعالیت رادیواکتیو است. محصولات تابشدیده فاقد هرگونه باقیمانده شیمیایی هستند و بر اساس گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، برای انسان کاملاً ایمناند. از دید زیستمحیطی، این روش مزایای چندگانه دارد:
- کاهش ۷۰ درصدی مصرف آب شستوشوی تجهیزات سمپاشی،
- جلوگیری از نفوذ سموم به آبهای زیرزمینی ــ که یکی از منابع اصلی آلودگی منابع آب در استانهای مرکزی ایران است،
- حفظ کنهها و حشرات مفید که توسط برخی قارچکشها کشته میشوند.
در اروپا، محصولات تابشدیده با مجوز «EU Organic» نیز صادر میشوند ــ که نشاندهنده پذیرش گسترده این فناوری از دید زیستمحیطی است.
تأثیر روش بر امنیت غذایی و افزایش عملکرد پیاز
امنیت غذایی سه بعد دارد: دسترسی، تأمین و کیفیت. روش تشعشع در هر سه بعد مؤثر است:
- دسترسی: با کاهش خسارت سفیدک، تولید داخلی افزایش مییابد و وابستگی به واردات (مثلاً از پاکستان) کاهش مییابد.
- تأمین: پایداری تولید در سالهای بارشی (که سفیدک شدیدتر است) حفظ میشود ــ که برای برنامهریزی سیاستهای انبارداری حیاتی است.
- کیفیت: پیاز تابشدیده فاقد بقایای سموم است و میتواند در برنامههای تغذیه مدرسهها مورد استفاده قرار گیرد.
اینگونه میتوان گفت که این فناوری یک ابزار استراتژیک برای افزایش خودکفایی غذایی است.
موانع فرهنگی و آموزشی در پذیرش فناوری
بزرگترین مانع پیشروی این فناوری، «اِدراک عمومی» است. واژه «هستهای» در اذهان بسیاری با فاجعه چرنوبیل یا بمب اتم مرتبط است ــ نه با کشاورزی پایدار. راهکارهای مؤثر شامل موارد زیر است:
- آموزش در سطح مدارس: گنجاندن فصلی در کتاب علوم هفتم با عنوان «هستهای برای زندگی» با فیلمهای انیمیشنی ساده.
- گواهیدهی شفاف: هر بسته پیاز تابشدیده باید شامل QR Code باشد که به ویدیوی آموزشی ۲ دقیقهای و نتایج آزمایش ایمنی لینک دهد.
- سرمایهگذاری در رسانههای محلی: مصاحبه با کشاورزان موفق در برنامههای «کشاورزی امروز» و «میهمان صبح» سیما.
- همکاری با روحانیون محترم: صدور فتوای شرعی درباره اباحه محصولات تابشدیده ــ که در سال ۱۳۹۹ توسط مجمع تشخیص مصلحت انجام شد، اما بهدقت در سطح روستاها تبلیغ نشد.
سرمایهگذاری و ساختارهای حمایتی لازم
برای تعمیم این فناوری، نیاز به سه سطح حمایت است:
- دولتی: مثلاً اختصاص ۰٫۵ درصد بودجه تحقیق و توسعه کشاورزی به پروژههای هستهای ــ که امروزه کمتر از ۰٫۱ درصد است.
- نیمهدولتی: ایجاد صندوق توسعه فناوریهای نوین در سازمان جهاد کشاورزی، با همکاری بانک کشاورزی و صندوق نوآوری و شکوفایی.
- خصوصی: مشوقهای مالیاتی برای شرکتهایی که در زنجیره تابش سرمایهگذاری میکنند ــ مانند معافیت ۵ ساله از مالیات بر درآمد.
پیشنهاد عملیاتی: راهاندازی «طرح ملی تابش سفیدک» با بودجه ۱۲۰ میلیارد تومان در ۳ سال ــ که ۴۰ درصد آن از طریق وام کمبهره، ۳۰ درصد از همکاری فنی IAEA، و ۳۰ درصد از منابع داخلی تأمین شود. این طرح میتواند در ۶ استان پیازکار (آذربایجان غربی، اصفهان، خوزستان، فارس، کرمان و سیستان) آغاز شود.
جمعبندی
کنترل بیماری سفیدک در پیاز با فناوری تشعشع یونیزه، یک راهکار علمی، ایمن و اقتصادی است که پاسخی جامع به چالشهای امروز کشاورزی ــ از مقاومت قارچها تا فشار زیستمحیطی ــ ارائه میدهد. این فناوری، برخلاف تصور، نه جدید است و نه خطرناک؛ بلکه برخی آمارها نشان میدهد که در بیش از ۶۰ کشور جهان با موفقیت بهکار گرفته شده است. در ایران، زیرساختهای اولیه موجودند؛ اما نیاز به اراده سیاستی، سرمایهگذاری هدفمند و همکاری بینرشتهای دارد.
زمان آن رسیده است که این فناوری از کارگاههای تحقیقاتی به مزرعههای کشاورزان برسد.
————
منابعی برای مطالعه بیشتر
[۱] du Toit, L. J., et al. (2004). “Fungicide resistance in Peronospora destructor and its implications for management.” Plant Disease, 88(6), 619–۶۲۷.
[۲] مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی آذربایجان غربی. (۱۴۰۰). گزارش سالانه بیماریهای گیاهی در سبزیجات. ارومیه.
[۳] Islam, S. N., et al. (2019). “Fungicide resistance in Peronospora spp.: A global perspective.” Frontiers in Plant Science, 10, 1765.
[4] Lagoda, P. J. L. (2012). “Mutation breeding: Still an important tool in crop improvement.” IAEA Bulletin, 54(1), 14–۱۷.
[۵] IAEA & FAO. (2021). Manual on Mutation Breeding. 3rd ed. Vienna: IAEA.
[6] Akram, M., et al. (2020). “Gamma irradiation of onion sets for disease suppression: Dosimetric and biological response.” Radiation Physics and Chemistry, 176, 109071.
[7] Singh, H., & Sood, P. K. (2018). Radiation Processing of Food and Agricultural Products. New Delhi: Springer.
[8] Gupta, S. K., et al. (2017). “Gamma irradiation for control of Peronospora destructor in onion sets.” Journal of Plant Pathology, 99(2), 451–۴۵۶.
[۹] Kim, J. H., et al. (2021). “Low-dose gamma radiation primes defense responses in Allium cepa against downy mildew.” Plant Physiology and Biochemistry, 160, 244–۲۵۳.
[۱۰] IAEA Technical Report Series No. 481. (2019). Integrated Management of Onion Diseases Using Mutation-Derived Varieties. Vienna.
[11] Codex Alimentarius Commission. (2022). General Standard for Irradiated Foods (CODEX STAN 106-1983, Rev. 1-2022). Rome: FAO.
[12] سازمان ملی استاندارد ایران. (۱۳۹۹). ISIRI 14152: فرآوری غذا با پرتو یونیزه ــ مشخصات و روشهای آزمون. تهران.
[۱۳] پژوهشکده کشاورزی هستهای. (۱۴۰۱). گزارش اقتصادی فناوری تابش در سبزیجات. کرج: AEOI.
[14] FAO. (2020). Economic Impact of Mutation-Assisted Crop Improvement in Asia. Regional Office for Asia and the Pacific, Bangkok.
[15] Ahloowalia, B. S., et al. (2004). IAEA Technical Document No. 1376: Status of Mutation Breeding in Asia and the Pacific. Vienna: IAEA.
[16] EFSA Panel on Plant Protection Products. (2019). “Peer review of the pesticide risk assessment of mancozeb.” EFSA Journal, 17(1), e05552.
[17] رضایی، م.، و همکاران. (۱۴۰۰). «بررسی مقاومت قارچ سفیدک پیاز به قارچکشهای رایج در استان آذربایجان غربی.» فصلنامه گیاهپزشکی ایران، ۵۲(۳)، ۱۱۲–۱۲۱.
[۱۸] گزارش فناوریهای نوین در کشاورزی. (۱۴۰۲). وزارت جهاد کشاورزی جمهوری اسلامی ایران.
[۱۹] فتحی، ح.، و میرزایی، س. (۱۴۰۱). «بررسی نگرش کشاورزان نسبت به کاربرد فناوری هستهای در سبزیجات.» مجله توسعه کشاورزی پایدار، ۱۴(۲)، ۴۵–۵۸.
[۲۰] Brent, K. J. (2001). Fungicide Resistance in Crop Pathogens: How Can It Be Managed? FRAC Monograph No. 1.
[21] Singh, D., et al. (2022). “Breaking the resistance cycle: Gamma irradiation as a resistance management tool for Peronospora in onion.” Crop Protection, 158, 106021.
[22] Wang, L., et al. (2023). “AI-guided selective irradiation for fungal suppression in onion sets.” Biosystems Engineering, 225, 88–۹۹.
[۲۳] IAEA TECDOC-1975. (2022). Advanced Electron Beam Applications in Agriculture. Vienna.
[24] گزارش نهایی پروژه بینالمللی فائو/سازمان انرژی اتمی ایران. (۱۴۰۱). کنترل بیماریهای پیاز با روشهای هستهای. کرج.
[۲۵] Singh, R. P., & Mehta, R. (2020). “OnionShield™: A case study of public-private partnership in radiation-assisted disease control.” IAEA Newsletter on Mutation Breeding, 68, 12–۱۵.
[۲۶] IAEA. (2023). Strategic Approach to Scaling Up Mutation-Assisted Crop Improvement. Vienna.
[27] Joint Iran-India Technical Report. (2022). Optimization of Gamma Dose for Onion Downy Mildew Control. IAEA Project RAS/5/089.
[28] IAEA Safety Standards Series No. SSG-8. (2018). Radiation Protection and Safety in Industrial Radiography.
[29] WHO. (1999). High-Dose Irradiation: Wholesomeness of Food Irradiated with Doses above 10 kGy. Technical Report Series No. 890.
[30] وزارت جهاد کشاورزی. (۱۴۰۲). برنامه ملی امنیت غذایی ۱۴۰۵. تهران.
[۳۱] مرکز تحقیقات رسانههای سازمان انرژی اتمی. (۱۴۰۱). گزارش ادراک عمومی از فناوریهای هستهای صلحآمیز. تهران.
[۳۲] سازمان برنامه و بودجه کشور. (۱۴۰۲). راهنمای سرمایهگذاری در فناوریهای نوین کشاورزی.
انتهای پیام/
دیدگاهتان را بنویسید