به گزارش نبض بازار – در ۲۰ شهریور ۱۴۰۴، دولت لبنان پس از شش ماه مذاکره، به شرکت استارلینک متعلق به ایلان ماسک مجوز ارائه خدمات اینترنت ماهواره‌ای داد. این مجوز، که در چارچوب قوانین بین‌المللی و با الزام به ثبت شرکت محلی صادر شد، اکنون تنها به بخش خصوصی و سازمان‌ها اجازه استفاده می‌دهد و هزینه بسته‌های آن از ماهانه ۱۰۰ دلار آغاز می‌شود. اهمیت این رویداد فراتر از یک قرارداد تجاری است؛ زیرا لبنان، کشوری با زیرساخت‌های ارتباطی شکننده و وابسته به واردات فناوری، اکنون به شبکه‌ای جهانی متصل می‌شود که می‌تواند محدودیت‌های جغرافیایی و سیاسی را دور بزند. این تحول، در بستر بحران‌های اقتصادی، فساد ساختاری و ضعف حاکمیت دیجیتال لبنان، پرسش‌هایی درباره پیامد‌های اقتصادی، امنیتی و اجتماعی آن ایجاد کرده است.
ورود استارلینک به لبنان؛ شکستن انحصار یا تغییر وابستگی؟
ورود استارلینک به لبنان را می‌توان در چارچوب نظریه «اقتصاد سیاسی زیرساخت» تحلیل کرد؛ جایی که کنترل بر شبکه‌های ارتباطی، بخشی از قدرت حاکمیت ملی است. لبنان طی سال‌های اخیر با بحران‌هایی در بخش مخابرات مواجه بوده است؛ از قطعی‌های مکرر برق که بر عملکرد شبکه‌های فیبر نوری و موبایل اثر گذاشته، تا کمبود سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌ها. طبق داده‌های اتحادیه بین‌المللی مخابرات (ITU)، ضریب نفوذ اینترنت در لبنان در ۲۰۲۴ حدود ۸۴ درصد بوده، اما کیفیت و پایداری خدمات متأثر از بحران انرژی و فرسودگی تجهیزات است.
استارلینک با ارائه اینترنت ماهواره‌ای، این محدودیت‌ها را دور می‌زند و اتصال مستقیم به شبکه جهانی را بدون نیاز به زیرساخت زمینی گسترده فراهم می‌کند. اما این مزیت فناورانه، بُعد دیگری هم دارد: انتقال بخشی از کنترل ارتباطات از دولت به یک شرکت خصوصی خارجی. تجربه کشور‌های دیگر نشان داده که اینترنت ماهواره‌ای می‌تواند ابزار مهمی برای دور زدن سانسور و محدودیت‌های دولتی باشد، اما همزمان، وابستگی فناورانه به یک بازیگر خارجی را افزایش می‌دهد. در لبنان، که ساختار سیاسی آن متأثر از موازنه نیرو‌های داخلی و نفوذ بازیگران منطقه‌ای است، این وابستگی می‌تواند به یک نقطه اصطکاک میان دولت، اپراتور‌های داخلی و حتی گروه‌های سیاسی مسلح تبدیل شود.
پیامد‌های اقتصادی و امنیتی؛ از فرصت سرمایه‌گذاری تا چالش حاکمیت داده
از منظر اقتصادی، ورود استارلینک می‌تواند به کاهش شکاف دیجیتال در لبنان کمک کند، به‌ویژه در مناطق روستایی و کوهستانی که دسترسی به اینترنت پرسرعت دشوار است. هزینه ۱۰۰ دلاری اشتراک ماهانه، هرچند برای بسیاری خانوار‌های لبنانی سنگین است، برای شرکت‌ها، سازمان‌های بین‌المللی و بخش‌های حیاتی مانند بانکداری، رسانه و آموزش آنلاین، یک گزینه جذاب است. این می‌تواند بخشی از سرمایه‌گذاری خارجی را به سمت لبنان جذب کند و حتی زمینه‌ساز توسعه اقتصاد دیجیتال شود.
با این حال، بُعد امنیتی ماجرا کمتر از بُعد اقتصادی آن نیست. اینترنت ماهواره‌ای، به دلیل مسیر ارتباطی مستقیم با ماهواره و عدم وابستگی به زیرساخت‌های داخلی، عملا خارج از کنترل کامل دولت عمل می‌کند. این ویژگی، هرچند برای آزادی جریان اطلاعات مثبت است، می‌تواند چالش‌هایی در حوزه امنیت ملی، نظارت بر جرایم سایبری و حتی کنترل بر داده‌های حساس ایجاد کند. تجربه اوکراین در استفاده از استارلینک در جریان جنگ، نشان داد این فناوری می‌تواند به یک ابزار ژئوپلیتیک بدل شود. در لبنان، که همواره در معرض تنش‌های منطقه‌ای و داخلی است، این بُعد امنیتی اهمیت دوچندان دارد.
وضعیت دیجیتال لبنان و مقایسه با ایران
بر اساس داده‌های DataReportal، لبنان در ابتدای ۲۰۲۵ دارای ضریب نفوذ اینترنت حدود ۸۴ درصد و بیش از ۵.۵ میلیون کاربر فعال شبکه‌های اجتماعی بوده است. برخلاف ایران، شبکه‌هایی مانند واتساپ، اینستاگرام و تلگرام در لبنان، در دسترس هستند. این آزادی نسبی، همراه با ورود استارلینک، می‌تواند فضای دیجیتال لبنان را به یکی از بازترین محیط‌های آنلاین در خاورمیانه تبدیل کند.
در مقابل، ایران با ضریب نفوذ اینترنت ۷۹.۶ درصد و ۴۸ میلیون کاربر شبکه‌های اجتماعی، با محدودیت‌های ساختاری و سیاست‌های فیلترینگ گسترده مواجه است. طبق گزارش Speedtest در فوریه ۲۰۲۵، سرعت اینترنت همراه ایران بسیار کم بوده و رتبه جهانی آن به ۷۲ سقوط کرده است. در حالی که لبنان، با وجود مشکلات زیرساختی، در شاخص آزادی اینترنت و دسترسی به پلتفرم‌های جهانی وضعیت بهتری دارد.
تفاوت اصلی در اینجاست که لبنان با پذیرش فناوری‌های نوین مانند اینترنت ماهواره‌ای، مسیر ادغام بیشتر در اقتصاد دیجیتال جهانی را انتخاب کرده، در حالی که ایران با تمرکز بر کنترل داخلی و محدودیت‌های دسترسی، عملا بخشی از ظرفیت‌های بالقوه اقتصاد دیجیتال خود را محدود کرده است. این دو رویکرد، بازتابی از تفاوت در اولویت‌های سیاست‌گذاری و برداشت از مفهوم «حاکمیت دیجیتال» در دو کشور است.
دیدگاهتان را بنویسید